Fietsen in de hoek Oberschwaben, Bayerisch Schwaben en Unterallgau. Het land der papen met intimiderende barok als reactie op de reformatie. Barok, trefpunt tussen hemel en aarde.
Fietsreportage Pracht en praal van de Duitse barok
Fietsen in de hoek Oberschwaben, Bayerisch Schwaben en Unterallgau. Het land der papen met intimiderende barok als reactie op de reformatie. Barok, trefpunt tussen hemel en aarde.
GPS-tracks:
www.routeyou.com/nl/route/view/2339941/fietsroute/schwaben1.nl
www.routeyou.com/nl/route/view/2339942/fietsroute/schwaben2.nl
www.routeyou.com/nl/route/view/2339944/fietsroute/schwaben3.nl
www.routeyou.com/nl/route/view/2339946/fietsroute/schwaben4.nl
www.routeyou.com/nl/route/view/2339949/fietsroute/schwaben5.nl
De bewogen stad Ulm
Uitgangspunt voor onze tocht door het barokke vooralpengebied is Ulm, een door de geschiedenis heen zeer bewogen stad die eeuwen lang lobbyt tussen rijkdom en armoede. Vooraanstaande patriciërs besturen de stad in de middeleeuwen. Tot de vakwerklui zich verenigen in gilden en medezeggenschap eisen in de stad. Met de zogenaamde zweerbrief bekrachtigt de burgemeester hoeveel handelaars in de stadsraad mogen zetelen. In een herziening van deze zweerbrief krijgen alle leden van de raad gelijk stemrecht en verplicht de burgemeester zich jaarlijks rekenschap af te leggen in de zogenaamde zweerrede op zweermaandag, de voorlaatste maandag van augustus. In de 15de E beleeft de stad haar grootste bloeiperiode met export van linnen naar de meest vermaarde steden van Europa. Ze is tevens de verdeelplaats voor ijzer, hout en wijn. In 1530 besluit de burgerraad na stemming om over te stappen naar het protestantisme. Een beslissing die een zware tol eist aan de stad wanneer deze na zich aan de katholieke keizer moet onderwerpen. In volgende oorlogen komt de stad onder Frans en Oostenrijks bewind. De ontdekking van Amerika en de zeeroute naar Indië doen de Ulmse economie in elkaar zakken. Wanneer Ulm ingedeeld wordt bij het kuurvorstendom Beieren en tot hoofdstad van Schwaben gekroond, lijkt het tij zich te keren. Een staatverdrag tussen Beieren en Württenberg lijft Ulm echter tegen wil en dank van het volk in bij Würrtemberg. De Donau wordt de Beierse grens en op de andere oever ontstaat het Beierse Neu-Ulm. De bouw van de hoogste kerk ter wereld, de Ulmse munster, laat de stad weer opleven en de fortificatie tot grootste vesting van Duitsland geeft de stad windeieren. Grote bedrijven vestigen zich rond de stad en alles begint weer te vlotten. Tot de stad in 1944 door de geallieerden voor 81% platgebombardeerd wordt. Gelukkig gaat het de stad achteraf opnieuw voor de wind en groeit in het verdere verloop van de 20ste E uit tot grootstad, opgebouwd rond een uitnodigende stadskern met een mix aan oeroude scheve vakwerkhuizen en super moderne bouwcomplexen. Daarnaast een aantrekkelijk winkelcentrum, de centraal gelegen markt, het stadhuisplein en de historische vissers- en weverswijk, gescheiden door de stadsmuur van de Donau en het Beierse Neu-Ulm. Een bewogen stad in het verleden, een stad in beweging in het heden. Een bizarre baksteenconstructie in de winkelstraat staat symbool voor het geboortehuis van Einstein. De munsterkerk reikt haast tot de hemel. De toren is te beklimmen via 768 trappen en is met zijn
|
|
|
|
|
Waterwegen
Ulm, je raakt er verknocht aan! Maar wij willen meer zien en daarvoor koppelen we twee fietstochten in lus over langeafstandsfietswegen vanuit Ulm aan een driedaagse trektocht in een langgerekte acht door rivierdalen richting Alpen. Een tocht langs enkele uit de bergen ontspringende zijrivieren van de Donau, van elkaar gescheiden door brede heuvelruggen. Al snel komen we tot de vaststelling iedere geschikt weggetje of -pad wel in gebruik is als fietsroute, als verbindingsroute van twee plaatsen, als themaroute of als langeafstandsfietsweg. De rivieren uit de Alpen stromen noordwaarts in brede vlaktes richting Donau. Pittoreske riviertjes die in de nog prille natuurgetrouwe Donau vloeien, maar die na noodweer in de bergen de stroming van de Donau kracht bijzetten en het rivierpeil naar dreigende hoogten stuwt. Haast iedere rivier heeft wel zijn fietsroute, van de grootse Donau tot de kleine Schmieg, Roth of Günz. En is er geen eigen fietsroute dan vind je er gegarandeerd wel andere fietswegwijzers terug.
Fietswegen tussen Donau en Bodensee
In vijf dagen willen we een stukje Schwaben ontdekken met invloeden van de contrareformatie. Het gebied van de Pfaffen zoals ze daar zeggen, het dialect voor pastoors. Schwaben is een gebied in Zuid-Duitsland, dat de oostelijke helft van Baden-Württemberg en een strook Beieren ten westen van de Lech omvat. Het gebied, genoemd naar de Sueven, een zuidelijke Germaanse stam, besloeg destijds buiten Zuid-Duitsland ook nog grote delen van Zwitserland en Oostenrijk. Onze eerste lus is een combinatie van de Oberschwaben-Allgäu-Weg, Donau-Radweg en de Donau-Bodensee-Radweg. We verlaten Ulm via de westelijke route van de Oberschwaben-Allgäu-Weg. Deze zoekt de heuvelrug op die de Donau vergezelt. In de stijging passeren we de forten Unterer- en Oberer-Kuhberg, twee van de meer dan veertig versterkingen rond de dubbelstad Ulm en Neu-Ulm die op zich al een omgang waard zijn. Aansluitend aan de Schwäbische Alb misschien een idee voor een volgende wandelvakantie. Maar vandaag fietsen wij over de hoogtes met zicht op de meanderende Donau naar Ehrbach. Hoog boven dit stadje prijkt het opvallend gele renaissancekasteel met rood dak en vier hoektorens. Erlangs de binnenin rijk gedecoreerde barokke bedevaartkerk Sankt Martin. Onze vrouwen gaan zo op in hun onderlinge gesprek dat ze tijdens de klim niet merken dat we de heuvel oprijden om een blik te werpen op de 21 kleurrijke fresco’s binnenin in de kerk. Ze wachten ons een straat verder op, bij een op het eerste zicht simpel modern kerkje. Onze grimas wuiven ze weg met lof over het verrassend mooie interieur, een harmonisch samenhang van gekleurd glaswerk en modern meubilair. En het zei gezegd, ook dit kerkje verdient aandacht. We slaan af via een kort stukje Donau-Radweg naar de Donau-Bodensee-Radweg die ons over een lappenland van graanakkers in de riviervlakte van de Dürnach naar Laupheim voert. Het in het kasteel ondergebrachte leven tussen Christenen en Joden slaat terug op de periode dat de stad de grootste Jodengemeente was van het koninkrijk Württenberg. We hebben honger en gaan op zoek naar eten. De vrouwen zijn voor broodjes, wij mannen voor de hartige Schwabische keuken. Het is een touwgetrek tussen brood en vlees, koud en warm. Een in een steegje weggestoken Italiaan, waar een gezellige drukte heerst, stemt ons gelukkig gelijk. Terugkeren naar Ulm doen we over de oostelijke route van de Oberschwaben-Allgäu-Weg. Wie het aankan, kan de route verlengen met een extra lus via twee barokpareltjes van Zuidwest-Duitsland. Langs de Dürnach (Donau-Bodensee-Radweg) naar het klooster Ochsenhausen en het vakwerkmarktplein van Biberach. vandaar gaat het dan door de vallei van de Riß terug via de oostelijke route van de Oberschwaben-Allgäu-Weg naar Laupheim. Wij laten dit achterwege want we hebben onze zinnen gezet op de Nabada, een jaarlijkse parade van bootjes en vlotten die in de late namiddag op Schwörmontag plaatsvindt. Maar achter een resem heuvels voor de poorten van Ulm ligt de topbezienswaardigheid van deze rit, de voormalige benedictijnenabdij, nu klooster Wiblingen met imposante plafond- en gewelvenschilderingen. Pronkstuk is de twee etages hoge abdijbibliotheek, één der hoogtepunten van de Oberschwäbische barok. Het bezoek duurde langer dan gedacht. Ulm ligt voor ons met middenin de majestueuze kerktoren die haast de gitzwarte wolken raakt die boven de stad samenprakken. Wij komen net op tijd om de laatste vlotten Ulm binnen te zien varen. Het lijkt een leutige bedoening, een soort carnaval van praalboten en vlotten op de rivier. Vele enkelingen varen ook mee in rubberbootjes. Wij zijn net te laat om aan de wolkbreuk te ontsnappen en kijken van onder een brug toe naar het spektakel. Dat er geen erg in heeft, want nat zijn ze sowieso. Het vervolg van onze terrasjesavond van gisteren valt letterlijk in het water. Gelukkig ligt ons hotel aan de Donau op de Neu-Ulmer oever en heeft het restaurant dat op de eerste etage gelegen is een glazen panoramamuur met zicht op de rivier. Ook dit heeft zijn charme, een barbecueavond met plenzende regendruppels in de Donau en zicht op het bewonderenswaardige stadsilhouet achter de stadsmuur van Ulm.
 |
 |
|
|
|
Duitse Barok, praal en pracht
Tot de reformatie in 1517 was de kerk oppermachtig en rijk waarbij het geloof bij vele mensen zich keerde naar ongeloof. Veel mensen wilden de kerk dan ook hervormen en zochten hun heil in het protestantisme van Maarten Luther. De katholieke kerk verliest hierdoor veel aanhangers en laat kunstenaars de kerken uitbundig en kleurrijk beschilderen en beeldhouwen. Dit om de mensen te imponeren en daardoor voor het katholieke geloof te kiezen. Hierbij was de zogenaamde contrareformatie, de tegenaanval van de Katholieke kerk tegen het protestantisme, ingezet. De protestanten wilden sobere kerkgebouwen zonder franje en tierlantijn, het woord van god moest en zou de drijfveer zijn. De katholieken gingen voor pracht en praal die de kerkganger moest overdonderen. De reformatie splitste Duitsland in twee, het roomse zuiden en het protestantse, rationalistische noorden. De reformatie breidde uit naar Zuid-Duitsland uit en leidde uiteindelijk tot een grote oorlog tussen het katholieke zuiden en het protestante noorden. Landen als Frankrijk (katholiek) en Denemarken en Zweden (protestant) mengden zich in het strijdgewoel. Deze oorlog is de geschiedenis ingegaan als de Dertigjarige Oorlog (1618-1648). Dertig jaar lang werd Duitsland platgebrand door legers van diverse nationaliteiten. Bijna de helft van de bevolking in Duitsland kwam door geweld en ziekte (pestepidemieën) om het leven. De keizerlijke macht bestond enkel nog als titel. De eigenlijke macht lag bij de kerk en de rijksvorsten. De keurvorst van Brandenburg, de latere koning van Pruisen, was de meest beduidende. De hoofdstad van het noordelijke Pruisen was Berlijn. Zuid-Duitsland bleef de uit Italië opkomende barokstijl handhaven. De stroming in de kunst die zijn invloeden haalde uit de contrareformatie, gevoed door de strijd tussen katholieken en protestanten. Het woord barok is afgeleid van het Portugese barroco en betekent 'onregelmatig gevormde parel'. Het woord 'barok' slaat dus terug op vreemd, wonderlijk, grillig, kleurrijk en overdadig.
 |
Wiblingen |
Roggenburg |
Ottobeuren |
Het papenland
De volgende ochtend is het waterpeil van de Donau zeker een meter gestegen. De weersvoorspelling voor vandaag en morgen zijn nog niet echt rooskleurig en naar de berichten over wolkbreuken met maar liefst 75 L/m² neerslag in het nabijgelegen Zwarte Woud maakt ons toch ongerust wat betreft onze auto’s in de ondergrondse van het hotel. Ook omdat we pas na drie dagen terug zullen keren op ons tripje richting zuiden. Waarvoor we een tweedaags tussenverblijf boekten in Winterrieden op de grens tussen Schwaben en Allgau. De receptioniste verzekerd ons dat de ‘Tiefgarage’, met de nadruk op ‘Tief’ nog nooit onder water gestaan heeft. Dat er waterkeringen aangebracht worden in uiterste nood en dat eerst de oude wijken van Ulm onderlopen, want de andere oever ligt zeker een meter lager.
Het water staat nog meer dan een meter onder de oeverrand zodat we over de mooie oeverpromenade langs de stadsmuur en door het park Friedrichsau de stad stroomafwaarts verlaten. Het park is met twee kilometer de grootste groenzone in Ulm. We fietsen er langs sportvelden, het fort Friedichsau en de Ulmer zoo. In juli is dit ook de zone waar het Ulmer volksfeest en het cultuurfestival plaatsvinden. We volgen de Donau-Radweg tot Thalfingen waar hij onder de spoorweg oversteekt en zich van de Donau verwijderd. Wij doen dit niet maar volgen route 4 ‘Mitten im Ulmer Winkel’ van de Landkreis Neu-Ulm langs de spoorweg op, vervolgens door het overstromingsgebied uiteindelijk de Donau over te steken naar Nersingen. Bij het station schakelen we dan ook over op route 1 ‘An Biber und Osterbach entlang’. Even later fietsen we in de valleivlakte van de Biber. Enkele kilometer stroomopwaarts vloeit de Osterbach in de Biber. Beide riviertjes stromen op een kilometer van elkaar vanaf de bron tot de samenvloeiing in Silheim. De fietsroute volgt een lokale verkeersweg die van de ene rivier naar de andere en van dorp naar dorp verspringt. We zijn dan blij verrast dat haast ieder dorp een eetgelegenheid heeft. Zo fietsen we in Hetschwang, een molshoop groot en op het einde van een doodlopend straatje, naar het Gasthaus Hirsch. Stond er geen wegwijzer op de invalsweg, we waren gewoonweg aan dat leuke eethuisje voorbij geraasd zonder van het heerlijk gekookt buikspek geproefd te hebben. Bij de kloostervijver nemen we de fietsroute voorbij de kloostermolen, nu een brasserie, de berg omhoog naar het klooster Roggenburg. De Maria Hemelvaart kloosterkerk behoort tot de belangrijkste barokgebouwen van Schwaben. In de schilderingen en beeldwerken zijn 21 Maria-afbeeldingen terug te vinden. Het voormalige kloostercomplex is nu in gebruik als museum, school, ontmoetingscentrum, kloosterwinkel, brasserie en hotel. De ideale plek om tot rust te komen. Over glooiende hellingen gaat het verder terug in het dal om vervolgens de waterscheiding over te steken naar de Günz. Een aangename fietsroute loopt de vallei omhoog naar Babenhausen, het stadje waar Anton Függer een kasteel kocht en samen met de St-Andreaskerk uitbouwde tot het huidige burchtcomplex. Het Fuggermusuem verhaalt 600 jaar geschiedenis van de koopmansfamilie waaronder Jacob Fugger ‘de rijke’, de beroemde bankier van de pauzen en de keizer, die in
 |
 |
 |
 |
 |
 |
Günz oost- en west
Vandaag staat een rondje Günz op het programma. Deze heeft namelijk twee bronnen, een oostelijke en een westelijke en uiteraard ook twee riviervalleien die naar elkaar toe lopen. We volgen de Günzradweg langs de oostelijke Gûnz. Met Babenhausen hebben we Bayerisch Schwaben ingeruild voor Unterallgäu. Hiermee hebben we het zogenaamde vooralpenland bereikt dat zich kenmerkt door zijn glooiend landschap van weiden met schuren. Maar van de heuvels hebben we voorlopig geen last want we blijven in het vrij brede dal. Regelmatig kijken we om naar de daken van het Fuggerslot, die kilometers lang zichtbaar blijven. Grind- en asfaltwegen wisselen elkaar af. Door de hevige regenval van de vorige twee nachten liggen de meeste wegen er verwonderlijk droog bij. Maar die enkele met water volgezogen landwegen bij de samenvloeiing van beide Günzen vergen toch wel enige pootkracht. Met elkaar kletsende vrouwen hebben niet echt oog voor de ondergrond en Sonja rijdt zich vast in de zuigende modder met tot gevolg dat haar fiets bedekt geraakt met een bruine camouflagelaag. Gelukkig bestaat het vervolg louter uit asfalt. Achter de heuvelrug rechts van ons ligt Ottobeuren … en de westelijke Günz. De klim over de waterscheiding valt best mee en eenmaal eroverheen ligt Ottobeuren aan onze voeten. De dominant aanwezige Benedictijnenabdij overheerst de stad en geeft duidelijk blijk van de vroegere kerkelijke macht. In 764 gesticht ontwikkelde de abdij zich tot een kleine onafhankelijke kloosterstaat, die enkel verantwoording af te leggen had aan de keizer van het Heilige Roomse Rijk. De keizerlijke macht lag daarbij in het Oost-Frankische, het latere Duitse koninkrijk. Zichtbaar teken van de contrareformatie is de voltooiing van het machtige kloostercomplex en de kloosterkerk, één der grootste voorbeelden van de Europese barok. Het is dan ook de indrukwekkendste barokkerk op onze tocht. Leuke details zijn de geschiedenis van het klooster uitgebeeld in een fresco in een koepelplafond en de in de fresco’s geïntegreerde beeldwerken. We laten ons neer op het sfeervolle marktpleintje met zijn pastelkleurige barokhuizen aan de voet van de kerk, op het terras van een huisbrouwerij. Beieren en bier! Terug gaat het over de spoorwegroute naar Westerheim. Van daaruit volgen we fietswegwijzers over fijn bollende fietswegjes van dorp naar dorp tot in onze gezellige logeerplaats in Winterrieden. Maar vooreerst keren we een laatste keer in en dit in het dorpje Günz. Ditmaal niet in de aanwezige dorpsbrouwerij maar bij het koffiehuis van een rariteitenverzamelaar die tussen zijn bizarre verzameling kunstwerken en antiek met tientallen oude totaal uiteenlopende tuinstoelen een kitscherig maar hier passend terras samengesteld heeft. Het is geen barok maar behartigt wel de doelstelling van de barok, mensen overdonderen en binnenhalen.
 |
 |
 |
 |
Vers van de pers
Voor de terugweg naar Ulm hebben we een fietsroute uitgezocht met de mooie naam Bayerisch Schwäbische Roth. Enkele kilometers over de Bahnradweg Iller-Roth-Günz, spoorwegroute die een verbinding legt tussen deze drie rivieren, brengen ons op het juiste spoor. De route heeft duidelijk een facelift gekregen met nieuwe opvallende fietsborden en een verse grindlaag op de niet geasfalteerde tracés. In Ober- en Unterroth treffen we ooievaars aan met jongen in de nesten. Één ooievaarsechtpaar cirkelt onder een aan hoogte winnende rode gauw, een roofvogel met een vrij omvangrijke spanwijde, om een eventuele aanval op hun kroost af te slaan. De fietsroute brengt ons in Weißenhorn, de oudste stad van de Landkreis Neu-Ulm. Het oude centrum bevindt zich tussen de zogenaamde bovenste en onderste poort. Voor de bovenste poort op een pleintje bevinden zich enkele eethuisjes, achter de poort de kerk, het oude en het nieuwe slot. Ook dit laatste is opgericht onder Jacob Fugger, die meerdere kastelen en gebouwen aankocht in deze streek. We verlaten de Roth in Pfaffenhofen, een naamgeving die weer terugslaat op de vroegere pastoors, en fietsen over enkele lokale fietspaden richting Ulm. Oef, het peil van de Donau is nog gelijk aan dat van bij ons vertrek. We fietsen deze keer op de Neu-Ulmer oever voorbij aan de Barfüßer huisbrouwerij Neu-Ulm, ondergebracht in het oude casinogebouw. Allee voorbij … niet zonder een bezoekje aan het uitgebreide Donauterras.
 |
 |
 |
 |
 |
Oude en nieuwe Donau
Om af te sluiten maken we uitgebreid kennis met de Donau … oud en jong. Heen in de bedding waar de huidige Donau loopt naar de biercultuurstad Ehingen, gelegen op een heuvel bij de monding van het riviertje de Schmiech in de Donau. Een mooie route langs de hier nog prille natuurgetrouwe rivier en zijn overstromingsgebieden. Ehingen gaat prat over de grootste bierverscheidenheid van Baden-Wurttemberg. De stad bezit nog vijf huisbrouwerijen waarvan drie in het centrum zelf. Voor de barok moeten we een rondje stad fietsen, want speciaal daarvoor ontworpen borden maken duidelijk dat het eenrichtingsverkeer ook voor fietsers geldt. Barok vinden we terug in de drie kerken, de voogdij, het stadhuis en het voormalige landhuis van de Schwäbisch-Oostenrijkse stand met een rococo gerechtszaal. Het meest in het oog springende gebouw is doch wel het voormalige Heilige Geest hospitaal in vakwerkstijl. In Ehingen splitst de Donau-Radweg zich richting Ulm. Verder langs de Donau, zoals wij in tegenovergestelde richting naar hier kwamen, of door de oervallei van de rivier die nu de bedding vormt voor de riviertjes Schmiech en Blau. Twee mooie valleien met vele grotten rijk aan belangrijke prehistorische vondsten zoals een 35000 jaar oude leeuwenmens en een oeroude fluit gemaakt van een bot uit de vleugel van een zwaan. Blaubeuren is vooral gekend vanwege de Blautopf, een bron die door zijn diepte van
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
Praktisch
AFSTAND:
ROUTE: een combinatie van verscheidene fietsroutes: Oberschwaben-Allgäu-Weg (west en oost), Donau-Bodensee-Radweg, Donau-Radweg, Radweg Bayerisch Schwäbische Roth, Günzradweg, Radrunde Allgäu, Günztal Bahnradweg Ottobeuren-Westerheim, Bahnradweg Iller-Roth-Günz
ETAPPE-INDELING:
Ulm lus Oberschwaben =
Ulm-Unterrieden =
Unterrieden lus Ottobeuren =
Unterrieden- Ulm =
Ulm lus oude en nieuwe Donau =
LOGIES:
Wij logeerden in:
Golden Tulip Parkhotel Neu-Ulm, Silcherstraße 40, D-89231 Neu-Ulm, tel: +49 731 80110, www.goldentulip-parkhotel-neu-ulm.com
Gasthaus Traube, Memminger Straße 4, D-87785 Winterrieden, tel: +49 8333 940210, http://gasthaus.zur-traube.info
INFO:
Tourist-Information Ulm/Neu-Ulm, Münsterplatz 50, D-89073 Ulm, tel: +49 731 161 2830, www.tourismus.ulm.de
Oberschwaben-Tourismus GmbH, Neues Kloster 1, D - 88427 Bad Schussenried, tel: +49 758 333 1060, www.oberschwaben-tourismus.de
Landratsamt Alb-Donau-Kreis, Ländlicher Raum, Kreisentwicklung – Tourismus, Schillerstrasse 30, D-89077 Ulm, www.tourismus.alb-donau-kreis.de
Tourismus Marketing GmbH Baden-Württemberg, Esslinger Straße 8, D-70182 Stuttgart, tel: +49 711 238 5816, www.tourismus-bw.de
Tourismusverband Allgäu/Bayerisch-Schwaben e.V., Schießgrabenstr. 14, D-86150 Augsburg, tel: +49 821 450 4010, www.allgaeu-bayerisch-schwaben.de
BROCHURES EN KAARTEN:
Brochure "Radfernwege zwischen Donau und Bodensee" www.oberschwaben-tourismus.de
Bikeline-fietsgids "Donau-Bodnesee-Weg und Oberschwaben-Allgäu-Weg" www.esterbauer.com
Radtourenkarte Landkreis Neu-Ulm (ook als PDF-download) www.landkreis.neu-ulm-tourismus.de
